Bir millet, sosyal ve içtimaî bir hadisede sorumluluğu bir kaç kişinin üzerine atarak kurtulamaz. Sultan Abdülaziz', hal'etme işi de böyledir. Resmî tarih tek taraflı, propagandaya dayalı diye şikayet ederiz, sivil tarihçi propaganda yazmaz mı! Bir asker için hayatının ne önemi var! anlayışını sık sık teleffuz eden Gâzî Hüseyin Avni Paşa'yı tanımak için bugünü değil onun yaşadığı 1870'li yılların şartlarını, Rus politikasını tanımak lazımdır. Toplumun durumu, genel siyaset anlayışı, dış tehditleri ve devletinen ihanet eden Mısır Valisinin ayak oyunlarını bilmeden Gâzî Hüseyin Avni Paşa tanınamaz.