İslam'ın ilk devirlerinde, sağlam bir tenkid zihniyeti vardı ve bu zihniyet cemiyete derinlemesine işlemişti. Bu zihniyetin baltalandığı zaman ve mekanlarda İslam milletlerinin de dâima seviye kaybettikleri görülmüştür. Bunun ilmi sahadaki tezahürleri ise daha barizdir. İslam devletlerinin son asırlardaki çöküntülerinin başta gelen sebebi olarak, fikri sahadaki durumlarının bir sükût içinde bulunuşunu ileri sürmek, bos bir iddia olmaz. Kendi memleketimizin de umumiyetle bu hâl içinde bulunuşu, bizler için çok acı bir gerçektir.