Türk Edebiyatı tarihinde ilk tarihî romanlar arasında yer alan Cezmi, aynı zamanda yabancı coğrafyalara açılması bakımından da ilkler arasında yer almaktadır. Namık Kemal’in iki cilt olarak planlayıp sadece birinci cildini yazdığı bu eser, XVI. yüzyıl Türk-İran savaşlarını konu alır. Edebiyat tarihleri, Namık Kemal’in gençlik yıllarında dedesinin yanında kaldığı Kars’ta Kırım Savaşı’na giden Osmanlı askerlerinden etkilenerek bu intibalarını Cezmi’de kullandığı konusunda hemfikirdirler. Tanzimat dönemi romanlarının birçoğunda olduğu gibi, bu romanın kahramanı Cezmi de ideal bir tip olarak okuyucunun karşısına çıkar.