Kendine has bir kozmogoniye sahip olan Ezdan dini Sırr-ı Hakikattır. Büyük Ezdan dininin bugünkü parçaları Ezidilik, Alevilik, İsmaililiktir. Alevilere (Ehli Hakklar), başkaları tarafından Tahtacı, Çepni, Rafızi, Sırtısarı, Alevi-Bektaşi, Bektaşi, Nalcı, Sıraç, Kızılbaş, Ali İlahi, Şabak, Kakai, Nusayri, Goran, Haşhaşi gibi adlar da takılmaktadır. Büyük Ezdan Dini’nin oluşum yeri Yukarı Mezopotamya’dır. Ezdan dininin sahibi Hüda’dır. O, Hakk diye de anılır. Arş’ı Kürş’ü yapmış, yerlerine yerleştirmiş ve ilahi yerine çekilmiştir. Hakk, alın yazısından, kaderden, şanstan, talihten sorumlu değildir. Ezdan dininin asli unsuru insandır. Hakk spermaya ruh olmuş insan gönlüne gelmiştir. Ezdaniliğin ibadethaneleri cemevleri, cemhaneler, tapınaklardır.